NATO, Trump ile Soğuk Savaş dönemini yakalayabilir mi?: Yüzde 5 hedef mi pazarlık mı?

Göreve geldiği 2017’den beri ABD’nin NATO’nun yükünü tek başına taşıdığını vurgulayan Donald Trump ikinci dönemine resmen başladı. NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Trump’ın gelmesiyle savunma harcamalarına hız vereceklerini belirterek Washington’ın önceliklerinden birinin savunma harcamaları olacağının sinyallerini verdi. Trump seçim kampanyası döneminde de düzenlediği mitinglerde, istedikleri artış yapılmazsa 'Rusya’yı üye ülkelere saldırmaya teşvik etmek'le tehdit edecek kadar konuyu sıcak tuttu.

İlk başkanlık döneminde, NATO ülkelerini açıkça eleştirerek savunma harcamalarını artırmaları konusunda sıkıştıran ve istediğini alan Trump’ın şimdiki hedefi üye ülkelerin GSYİH’lerinin (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) yüzde 5’ini savunma harcamalarına ayırması. Bu bir pazarlık yöntemi olarak yorumlansa da harcamalarını halihazırda yüzde 3’ün üzerinde tutan Litvanya, geçtiğimiz günlerde yüzde 5-6 oranında artış hedeflediklerini duyurarak Trump’ın yüzde 5'ini kabul eden ilk NATO ülkesi oldu. 2025 yılı bütçesinde rekor harcama yapılacağını açıklayan Polonya’nın savunma harcamaları da GSYİH’sinin yüzde 4'ünü aşarak diğer üye ülkeleri geride bıraktı.

Soğuk Savaş döneminde yüzde 3’ün altına nadiren inen savunma harcamaları Rusya-Ukrayna Savaşı tehdidiyle 2024’te on yıllar sonra rekor kırdı. NATO’nun Haziran 2024’te yayımladığı tahmin raporuna göre, yüzde 2 hedefine ulaşacak üye ülke sayısı 23 olarak belirlendi. Türkiye, GYSİH’sinin yüzde 2.09'u ile, Almanya da yüzde 2.12 ile yüzde 2 hedefini aşmayı başardı. Trump'ın bir önceki döneminde gelir gelmez ilk eleştirdiği Almanya, harcama hedefini ilk kez yakalamış oldu.

Rusya-Ukrayna Savaşı'nı bitireceğinin sözünü veren yeni 'eski' başkan, savunma harcamalarındaki artışın devam etmesi için ihtiyacı olan yeni cepheleriyse kendi işaret etti. Associated Press'e göre (AP) Trump'ın NATO üyesi Danimarka’ya bağlı özerk bölge Grönland’ın kontrolünü ele geçirmek için askeri güç kullanabileceği tehdidi Litvanya'nın milli gelirinden savunmaya ayırdığı payı yüzde 5'e çıkarması kararında önemli bir etken.

Tahmin raporuna göre 32 NATO ülkesi, 2024 yılında savunma için toplamda 1.5 trilyon ABD doları harcayacak. Bu, enflasyon ve döviz kuru etkileri hariç tutulduğunda, geçen yıla kıyasla yüzde 10.9’luk bir artış anlamına geliyor.

2014 Galler Zirvesi’nde hedefini yüzde 2 olarak belirleyen NATO’nun savunma harcamaları konusundaki yeni hedefini Haziran 2025’te belirlemesi bekleniyor. Peki, üye ülkeler Donald Trump’ın ilk görev tarihi olan 2017’den yeniden seçildiği 2024'e kadar geçen sürede hem siyasi hem güvenlik tehditlerini dikkate alarak savunma bütçelerine ne kadar kaynak ayırdı?

Yıl 2017: Trump’ın ilk senesinde yüzde 2 hedefini kaç ülke tutturdu?

2017 yılında ABD, NATO savunma harcamalarının yüzde 71.7’sini karşıladı ve toplamda 685.9 milyar dolar savunma bütçesi ayırdı. 2014'te belirlenen hedef doğrultusunda, müttefik ülkelerin 2024 yılına kadar GSYİH’lerinin en az yüzde 2’sini savunmaya ayırmaları bekleniyordu. Ancak Haziran 2017 itibarıyla yalnızca 6 ülke bu hedefe ulaşabildi: ABD, Yunanistan, Birleşik Krallık, Estonya, Polonya ve Romanya. Almanya gibi ekonomik devlerin katkısı ise yüzde 1.2 seviyesinde kaldı.

Bu ülkelerden ABD'nin, GSYİH'sinin yüzde 3.58'ini (685.9 milyar dolar,) Yunanistan'ın yüzde 2.32'sini (4.5 milyar dolar), Estonya'nın yüzde 2.14'ünü (519 milyon dolar), İngiltere'nin yüzde 2.14'ünü (54.8 milyar dolar), Romanya'nın yüzde 2.02'sini (3.8 milyar dolar) ve Polonya'nın yüzde 2.01'ini (10 milyar dolar) savunmada kullandığı dikkat çekiyor.

NATO'nun raporunda 2015 kuruna göre üye ülkelerin 2017'deki savunma harcamaları;

Harcamalar 2024’te ne kadar oldu?

Trump’ın eleştirileri ve NATO içindeki savunma harcama tartışmaları, ittifakın dayanışma ruhunu zorlasa da 2017 sonrası dönemde birçok üye ülkenin savunma bütçelerini artırmasına yol açtı. Peki, 2024’e geldiğimizde üye ülkelerin savunma harcamaları ne kadar oldu?

Rekor seviye

NATO'nun 2024 savunma harcaması tahminlerine göre, üye ülkeler arasında savunma harcamalarının gayrisafi yurtiçi hasılaya oranında yüzde 2'lik hedefini aşan ülkeler var. 2015 fiyatları ve döviz kurları baz alınarak yapılan hesaplamalar, NATO ülkelerinin savunmaya ayırdığı bütçeleri ortaya koydu.

Zirvede Polonya var

NATO’nun tahmin listesinin başında Polonya yer alıyor. 2024 tahminlerine göre, Polonya’nın savunma harcamaları GSYİH’nin yüzde 4,12’sine ulaşarak diğer ülkeleri geride bırakıyor. Polonya’yı yüzde 3,43 ile Estonya ve yüzde 3,38 ile ABD takip ediyor.

NATO’nun 2024 tahmin raporuna göre milli gelirden savunmaya pay ayıran üye ülkeler;

Avrupa Savunma Ajansı (EDA) verilerine göre, 2024 yılında Avrupa Birliği ülkeleri arasında milli gelirden savunmaya en fazla pay ayıran ülke Polonya oldu. Polonya’yı Rusya tehdidi altındaki Estonya takip etti. Türkiye ise milli gelirinin yüzde 2.09’unu savunmaya ayırarak 18. sırada yer aldı. Almanya, 2024 yılında ilk kez NATO’nun yüzde 2 hedefini tutturarak AB ülkeleri arasında en yüksek harcamayı gerçekleştirdi.

NATO ülkeleri Trump’ın yüzde 5’ini yakalayabilmek için 750 milyar dolar daha ayırmak zorunda

NATO üyesi 27 ülke, toplam savunma harcamalarını Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYİH) yüzde 5’ine çıkarabilmek için 2024 yılında mevcut harcamalarına 750 milyar dolar ek bütçe ayırmak zorunda.

Türkiye, 2024 yılı için savunma harcamalarını 37,5 milyar dolar olarak planladı. Ancak, Trump’ın yüzde 5’lik hedefini yakalayabilmesi için bu miktara 18 milyar dolar daha eklemesi gerekiyor.