Tayvan’ın stratejik önemi ve çip endüstrisi

Çin Halk Cumhuriyeti donanmasının dönem dönem Tayvan çevresinde askerî tatbikatlar düzenlemesi ya da ABD’den Tayvan’a yapılan resmî ziyaretlerin Çin tarafından tepkiyle karşılanması uluslararası basına sıkça yansıyan haberler arasında yer alıyor. Hatta, Rusya-Ukrayna Savaşının başlamasının ardından Çin’in Tayvan’a yapacağı olası bir saldırının 3. Dünya Savaşına yol açacağı dahi söyleniyor.

Peki, 23 milyon nüfuslu küçük bir ada ülkesi olan Tayvan küresel siyaset açısından neden bu kadar önemli? Bir diğer ifadeyle, Tayvan küresel sistemin “siyah kuğusu” olabilir mi?

Dr. Ceyhun Emre Doğru tarafından hazırlanıp sunulan Strateji Katı programının ikinci bölümünde Tayvan’ın jeostratejik önemini ve çip endüstrisini ela aldık.

Küresel sistemin “Siyah kuğusu”

Siyah kuğu, normal şartlar altında hiç beklenmedik ancak büyük sonuçlara neden olan olaylar için kullanılan bir kavram. Tayvan’ın küresel sistemin siyah kuğusu olup olmadığını anlamak için öncelikle ülkenin siyasi ve ekonomik önemini kavramamız, daha sonra da küresel ekonomik sistem içerisindeki kilit konumunu göstermemiz gerekiyor.

Resmi olarak sadece 13 ülke tarafından tanınan Tayvan, başta ABD olmak üzere birçok ülkeyle güçlü ekonomik ve ticari ilişkilere sahip. Örnek olarak Tayvan, 2023’te ihracatının %35’ini Çin’e, %18’den fazlasını da ABD’ye yapmış. Ülkenin GSYH’sinin %70’inin ihracattan geldiğini göz önünde bulundurduğumuzda Tayvan’ın hem ekonomik açıdan dışa bağımlı olduğunu hem de iki süper güç ile güçlü ekonomik ve ticari ilişkilere sahip olduğunu görüyoruz. Tayvan’ın küresel siyaset ve ekonomi açısından önemi ise ihracattan ziyade otomotivden savunmaya, bilişimden yapay zekaya kadar birçok kritik sektörde kullanılan yarı iletken, yani çip endüstrisindeki öncü konumundan kaynaklanıyor.

Tayvan, dünyadaki çiplerin %60’ını, en gelişmiş çiplerin ise yaklaşık %90’ını üretiyor. Ülkenin, çip endüstrisindeki amiral gemisi ise TSMC. En ileri teknoloji çipleri üreten bu şirket 2012’den beri bilişim devi Apple’ın da çiplerini üretiyor. Ayrıca TSMC tarafından üretilen bu çipler dünyadaki otomobillerin %35’inde, telefonların ise %70’inde kullanılıyor. Bu şirketin ne kadar büyük bir ekonomik öneme sahip olduğunu göstermek için şu veriyi de not edelim: TSMC’nin ilk 20 müşterisinin piyasa değeri toplam 7.5 trilyon dolar.

Dolayısıyla, Tayvan’a yönelik olası bir işgal harekâtı ABD ile Çin arasında büyük bir rekabete neden olan çip endüstrisinde Çin’e büyük avantaj sağlayacağı gibi dev teknoloji şirketleri açısından da büyük kayıplara neden olabilir. Tayvan’ı küresel sistemin yeni siyah kuğusu yapabilecek iki önemli nedenin tedarik zincirleri ve başta çip olmak üzere kritik teknolojilerdeki süper güç rekabeti olduğunu söylemek mümkün.

İşgalin bedeli: 10 trilyon dolar

Bloomberg Economics de olası senaryolardan yola çıkarak yaptığı etki analizinde Tayvan’ın işgal edilmesi durumunda Çin ekonomisinin %16, ABD ekonomisinin %6,7 küçüleceğini öngörüyor. Küresel ekonomiye toplam maliyetin ise 10 trilyon dolara ulaşacağı belirtiliyor.

Küresel sistemi büyük bir ekonomik krize sürükleyebilecek Tayvan’ı ABD bir “ulusal güvenlik meselesi” olarak görüyor, ekonomik ve siyasi hamlelerini bu eksende değerlendiriyor. Bu bağlamda ABD’nin temel stratejisini Tayvan’ın merkezinde bulunduğu çip üretimi ve tedarikini güvenceye almak için kamu teşvikleri yoluyla çip üretimini ABD’ye kaydırmak oluşturuyor. Nisan ayında, ABD Ticaret Bakanlığı TSMC’ye ABD’de yatırım yapması için 6.6 milyar dolar teşvik verileceğini açıkladı. ABD’de kurulacak bu tesiste en gelişmiş çipler kategorisinde yer alan 2 nm çip üretimi yapılacak. Bu yatırım aynı zamanda, Tayvan’ın kendi toprakları dışında yaptığı ilk çip üretimi olacak.

ABD’nin bu stratejik hamlesi aslında 2022’de Biden yönetimi tarafından imzalanan 50 milyar dolarlık CHIPS and Science Act’in bir sonucu. Ulusal güvenlik açısından kritik olarak görülen sektörlerde ileri teknoloji üretiminin ABD’de yapılması için devlet teşviki verilmesini öngören bu yasa tasarısı ekonomi, teknoloji ve ulusal güvenliğin iç içe geçtiği yeni bir paradigmanın da en somut örneklerinden birini oluşturuyor.

Asansör notları

Tayvan, küresel sistemin yeni “siyah kuğusu” olur mu sorusu bir süre daha hem siyasetin hem de iş dünyasının temel gündemlerinden biri olacak. Strateji katına çıkan asansördeki notlarımız ise karar vericilerin stratejik kararlarında yol gösterici olacak:

1- Tayvan jeopolitik bir bomba ve küresel sistemin “siyah kuğusu”

2- Yaşanabilecek bir çatışmanın küresel ekonomiye faturası 10 trilyon doları bulacak

3- Çip endüstrisindeki rolü nedeniyle Tayvan stratejik bir konumda yer alıyor