‘Sıvı altın’ zeytinyağı kıtlık yaşıyor

Zaman zaman ‘Sıvı altın’ olarak da anılan zeytinyağı son zamanlarda kıtlığa girdi. Zeytinyağı kıtlığı sebebiyle fiyatlar, rekor seviyeye çıktı. Sektörü kriz moduna sokan bu kıtlık, istemeden de olsa suç artışını desteklemiş oldu. Akdeniz usulü diyetin vazgeçilmezi olan zeytinyağı, 2024’ün ilk yarısında hem tüketicileri hem de sektör temsilcilerini şaşırttı. Özellikle iklim kaynaklı hava koşulları, zeytinyağı üretimini ve dolayısıyla fiyatlarını negatif yönde etkiledi.

Zeytinyağı fiyatları dalgalanıyor

CNBC’de yer alan habere göre iklimden kaynaklanan hava koşulları özellikle İspanya, İtalya ve Yunanistan gibi önemli zeytinyağı üreticilerini vurdu. Dünya üretiminin yüzde 40’ından fazlasını gerçekleştiren İspanya, genellikle her hasatta 1,3 milyon ila 1,5 milyon metrik ton arasında zeytinyağı üretiyordu. Ancak resmi kayıtlara göre 2022/2023 sezonunda sadece 666 bin metrik ton üretim gerçekleşti. Tahminler 2023/2024 sezonunda üretimin 830 bin ila 850 bin metrik tona çıkacağı yönünde. Bu da önceki tahmine göre yaklaşık 40 bin metrik tonluk bir artış demek.

Mintec’in verilerine göre zeytinyağı fiyatları son beş yılda neredeyse 3 katına çıktı. Mayıs 2022'de İspanya Endülüs’teki zeytinyağı fiyatları 3,5 euro seviyesindeydi. Fiyatlar 2023 mayısına gelindiğinde 6 euronun üzerine çıkmıştı. Ocak 2024'te ise zeytinyağı fiyatı litre başına 9,2 euroya çıkmıştı.

Sonrasında inmeye başlayan zeytinyağı fiyatları, mart ayının sonunda 8 euro’nun biraz üzerindeydi. 19 Nisan 2024 itibarıyla ise kilogram başına 7,8 euro’ya indi. Piyasanın genel beklentisi gelecek aylarda düşüşün süreceği yönünde olsa da endişe devam ediyor.

Zeytinyağı fiyatları için oluşan bu ralli ortamı, mart ve nisan aylarındaki yağmurlar ve İspanya’nın üretimindeki artışın etkisiyle az da olsa azaldı. Ancak bu yine de fiyat artışına karşı piyasanın tetikte olmayacağı anlamına gelmiyor.

Endişe özellikle genel arz üzerinde toplanıyor.

Fiyatlar Nisan 2024 itibariyle düşüşte olsa bile azalan hacimlere karşılık artan satın alma miktarlarının fiyatları yukarı çekeceği tahmin ediliyor.

Rabobank’ta tahıl ve yağlı tohumlar konusunda kıdemli bir analist olan Vito Martielli, bu durumun normal olmadığına dikkat çekiyor. Martielli’ye göre, yaşanan son fiyat dalgalanması, sektör üzerinde 20 yıldır yapılan çalışmaların hiçbirine benzemiyor.

Her ne kadar mart ayında yağmur yağması üretimin iyileşmesi açısından pozitif bir hava oluştursa da genel tabloyu görmek için haziran ayının sonunu takip etmek gerekiyor.

Zeytin ağaçları savunmasız

Zeytinyağı fiyatlarındaki artışta iklim değişikliği etkili. Green Alliance UK’in iklim politikası başkanı Helena Bennett, yaptığı bir paylaşımda, İspanya’daki kuraklık ve yüksek sıcaklık sebebiyle zeytinyağı üretiminin yarıya indirildiğine dikkat çekti. 2022 yılından 2024’e, fiyat neredeyse yüzde 112 oranında arttı.

Avrupa Çevre Ajansı, iklim krizinin ekonomiler üzerindeki etkisine dikkat çekerek, Avrupa ülkelerinin olumsuz sonuçlara hazır olması gerektiğini açıklamıştı. Yüksek sıcaklıklar ve düzensiz yağışlar, üretimi olumsuz etkiliyor. Özellikle Güney Avrupa, bu olumsuzluktan derinden etkilenecek gibi görünüyor. Güney Avrupa’daki zeytin ağaçları da dolayısıyla risk altında. Bölgedeki üreticiler de bu konuda tedirgin.

Daha kuru topraklar, daha yüksek sıcaklıklar, daha az nem ve daha az yağmur, işleri daha da kötüleştiriyor. Üreticiler mahsüllerini kaybetme riskiyle karşı karşıyayken, tüm girdi maliyetleri de azalmadan devam ediyor. Sulama, gübre maliyeti, yabani otların temizlenmesi, bakım ve diğerleri...

Hırsızlık artıyor

Kıtlık söz konusu olduğunda o ortamda suça karışma oranı da artıyor. Artan zeytinyağı fiyatları sonucunda da durum farklı değil. The Financial Times’ın haberine göre, İspanya’daki süpermarketlerde Mart 2024 itibariyle en çok çalınan ürün zeytinyağı oldu. Hırsızların amacı bu zeytinyağlarını evlerinde kullanmak değil, karaborsada satmak!

Ağustos 2023’te, İspanya Cordoba’daki bir yağ fabrikasından yaklaşık 50 bin litre sızma zeytinyağı çalındı. Çalınan zeytinyağının o dönemde değerinin 420 bin euronun üzerinde olduğu söylendi.