Pasaportların 3 bin yıllık tarihi

Uluslararası seyahat, yeni kültürler keşfetmek ve dünyayı tanıma arzusu birçok kişi için bir tutku. Ancak günümüzde herhangi bir ülkeye adım atmak için geçerli bir pasaporta sahip olmak gerekiyor. Modern bir kimlik belgesi olarak kabul edilen pasaportlar, sınırları aşmamızı ve farklı ülkelerde güvenle seyahat etmemizi sağlıyor. Peki, bu pasaportların tarihi ne kadar geriye gidiyor?

Pasaportlar aslında modern bir 20'inci yüzyıl icadı. Ancak kökenleri daha eskiye dayanıyor.

Antik Roma döneminde, yabancı diplomatlara ve habercilere "tesserae hospitales" adı verilen belgeler verilirdi. Bu da yaklaşık 3 bin yıl öncesine dayanıyor. Söz konusu belgeler, Roma topraklarında seyahat edenlerin güvenli geçişler yapmasını sağlıyordu. Doğrudan modern pasaportlara benzemese de günümüz pasaportlarıyla benzer işlevleri yerine getiriyordu.

Pasaport benzeri belgelerin bir diğer erken örneği, MÖ 450 civarında Pers İmparatorluğu’nda görüldü. İbranice İncil’de yer alan Nehemya bölümü, Pers Kralı I. Artaxerxes’in Yahudiye'ye gitmek isteyen Nehemya'ya nehrin ötesindeki valilere hitaben bir mektup (izin kağıdı) verdiğini anlatır. Bu mektup, Nehemya'ya güvenli geçiş sağladı. Yani yine bir çeşit pasaport.

Orta Çağ'da belgeler zorunlu hale geldi

Orta Çağ’a gelindiğinde Avrupa'daki feodal beyler ve şehir devletleri, farklı bölgelerde güvenli geçişi sağlamak amacıyla "koruma mektupları" olarak bilinen belgeler düzenliyordu. Bu belgeler, özellikle tüccarlar, diplomatlar ve hacılar için büyük öneme sahipti. Latince yazılan bu mektuplar, seyahat edenlerin farklı bölgelerde korunmasını ve güvenli bir şekilde seyahat etmelerini sağladı. Orta Çağ’da seyahat edenlerin bu belgeleri taşıması, tıpkı günümüz pasaportları gibi bir zorunluluk haline geldi.

Bu dönemde kullanılan belgeler, modern pasaportlarla birçok benzerlik taşıyordu.

Belgelerde yolcunun adı, seyahat amacı ve geçeceği güzergah gibi bilgiler yer alıyordu. Ancak, bu belgeler modern pasaportların sahip olduğu standart format ve güvenlik özelliklerinden tabii ki yoksundu.

Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Öğretim Görevlisi Ümit Baki Erdem imzalı Belgelerle Türk Turizm Tarihi makalesine göre Osmanlı Devleti, nüfus hareketliliğini denetlemek amacıyla yerli veya yabancı herkesten bir seyahat varakası talep ediliyordu. Modern anlamdaki pasaport uygulaması Osmanlı'da da henüz tam sistemleşmese de uygulama 16. yüzyılda 'yol hükümleri' olarka isimlendirildi. 19. yüzyılda ise geliştirildi 'mürur tezkiresi' adını aldı.

Yol hükümleri genellikle tüccarlara, din adamlarına ve devlet görevlilerine veriliyordu. 19. yüzyıldaki yeni düzenlemeyle oluşturulan mürur tezkireleri, pasaport uygulamasına geçilmeden önce kullanıldı.

Öte yandan dünyada 19. yüzyıla gelindiğinde pasaportlar, modern bir seyahat belgesi olarak şekil almaya başladı.

'Passe port' dönemi

Pasaport kelimesi Fransızca gemiler ve insanlar için 'limandan geçmek' anlamına gelen 'passe port' ifadesinden türetildi. Bu dönemde, Avrupa ulusları vatandaşlarına standart seyahat belgeleri vermeye başladı. Bu belgeler, ağırlıklı olarak diplomatik ve askeri amaçlar için kullanıldı.

20. yüzyılda ise pasaportlar daha yaygın hale geldi ve uluslararası tanınırlık kazandı.

Birinci Dünya Savaşı sonrası, Milletler Cemiyeti pasaportların standardizasyonu ve uluslararası kabulü için çalışmalar yürüttü. Bu dönemde pasaportlara fotoğraf eklenmeye başladı. Bu da sahtecilikle mücadele için önemli bir adım oldu.

Küresel seyahatin vazgeçilmezi: Günümüz pasaportları

Günümüzde pasaportlar, uluslararası seyahatin vazgeçilmez bir parçası haline geldi.

Biyometrik veriler, çipler ve diğer güvenlik özellikleri ile donatılan modern pasaportlar, dünya genelinde standartlaştı.

Soğuk Savaş döneminde pasaport kontrolleri dünyada sıkılaştı ve pasaportlar, ulusal güvenliğin bir unsuru haline geldi.

Pasaportlar, 21. yüzyılda uluslararası ilişkilerin, güvenliğin ve küresel seyahatin temel unsurlarından biri olarak varlığını sürdürüyor.