Gizemli sözleşmeler, yıllık 300 milyon dolar: Panda diplomasisi

Soğuk Savaş sonrasında Joseph Nye, dünyaya yeni bir kavram kazandırdı: Soft Power (Yumuşak Güç).

Askeri gücü kullanmanın ötesine geçen bu kavram, uluslararası aktörlerin politikalarını, stratejik iletişim, kültürel ilişkiler ve insani yardım gibi yollarla etkileyebilmeyi ifade ediyor.

Güney Kore’nin K-Pop’u, ABD’nin Hollywood’u ve Japonya’nın suşisi, ülkelerin yumuşak güçlerine örnek olarak gösterilebilir. Çin’in de bu anlamda önemli bir gücü var, pandalar. Çin, uzun yıllardır, ‘iyi niyetinin’ bir göstergesi olarak bazı ülkelere panda gönderiyor.

Panda diplomasisi ile Çin, iyi niyetini göstermek için dünyanın dört bir yanındaki hayvanat bahçelerine pandalarını ‘kiralıyor’. Evet! Kiralanıyor. En başta hediye şeklinde verilen sevimli pandalar, Çin için artık yıllık kira alınan önemli bir gelir aracı.

Al Jazeera’ye göre Çin’in vahşi doğasında yaşayan yaklaşık 1.800 panda var. Dünyada 20’den fazla ülkeye kiralanan da en az 65 panda olduğu biliniyor.

Nereden geliyor bu Panda diplomasisi?

Çin’in tarihine bakacak olursak panda göndermek aslında 7’inci yüzyıldan beri ülkede varolan bir gelenek.

M.S. 618 yılından 907’ye kadar hüküm süren Tang Hanedanlığı, o yıllarda da diğer ülkelere olan iyi niyetini panda göndererek gösteriyordu.

Modern zamandaki ilk hediye ise 1950 ila 1960 yılları arasında Sovyet Birliği ve Kuzey Kore’ye verildi.

ABD Başkanı Richard Nixon’ın 1972 yılında Çin’e yaptığı ziyaret de bir çift panda hediyesiyle sonlandı. 1970’li yıllarda Çin artık çeşitli ülkelerin hayvanat bahçelerine panda gönderen bir ülke haline geldi. Ancak 1980’lerde önemli bir değişiklik yaşandı.

Çin, pandalardan gelir de elde edebilmek adına ‘Panda kiralama’ işine girdi. Ülke, ticari beklentilerle birlikte yabancı hayvanat bahçelerine pandalarını kısa dönem kiraya vermeye başladı. 1994 yılında ise ilk kez Japonya’ya 10 yıllığına bir çift panda kiralandı.

Nikkei Asia’nın haberine göre Başkan Xi’nin döneminde panda diplomasisi daha da genişledi. 2014 yılı istatistikleri gösteriyor ki Çin, 2014 yılından günümüze 13’ü Avrupa’ya olmak üzere yurt dışına en az 21 panda gönderdi.

Pandaları kiralama süresi de 10 yıldan 15 yıla çıkarıldı.

Panda diplomasisi ne kadar kazandırıyor?

Çin’in panda diplomasisi için yapılan en büyük eleştiri, panda gönderilen hayvanat bahçeleriyle yapılan sözleşmelerin gizli tutulması. Dolayısıyla Çin’in panda diplomasisi ile elde ettiği gelir ile ilgili resmi bir kayıt yok. Ancak iddialar bir çift pandadan Çin’in yıllık 1 milyon dolar kazandığı yönünde. Yine Nikkei Asia’nın 2023 yılında yaptığı araştırma ülkenin, panda kiralayarak, 1994 yılından bu yana yaklaşık 300 milyon dolar gelir elde ettiğini söylüyor.

Çin, aldığı tüm ödemeleri, pandaların yaşam alanlarının korunmasını sağlayabilmek için Çin Yaban Hayatı Koruma Derneği'ne (CWCA) gönderildiğini söylüyor.

Neden hediye sisteminden kiralama sistemine geçildi?

Aslında cevap çok basit. Çin artık pandaları sadece bir hediye olarak değil aynı zamanda Çin ile alıcı ülke arasındaki bir ortaklık geliştirme ‘aracı’ olarak görüyor.

Pandaların kiralanması sayesinde iki ülke arasında güven inşa ediliyor, iletişim kuvvetleniyor ve işbirliğinin önü açılıyor. Bu da Çin’in aslında yabancı ülkeden bir nevi yatırım isteme şekli.

2017 yılında Financial Times’ta yayınlanan bir makale gösteriyor ki Çin’in bir ülkeye kiraladığı panda sayısı ile o ülkenin Çin ile ticaret ortağı olması arasında önemli bir korelasyon var. Örnek vermek gerekirse,

Fransa, Avustralya ve Kanada üçlüsü Çin’e nükleer teknoloji ve uranyum satmayı kabul etti ve ülkenin ticari ortağı oldu. Sonrasında ise pandalarını aldı.

Aynı şekilde İskoçya da açık deniz sondaj teknolojisini paylaşma ve somon tedarik etme anlaşmasının bir parçası olarak 2011 yılında bir çift pandaya kavuştu. Yani pandalar, Çin için birer ‘diplomatik para birimi’ oldu.

Yavruların da bir bedeli var

Çin, pandaları bir çift halinde gönderiyor ki doğum gerçekleşsin. Herhangi bir yavru doğumu olursa pandaların kiralandığı ülkenin, Çin’e tek seferlik, ek 400 bin dolar ödemesi gerekiyor. Aynı zamanda pandalar eğer ölürse 500 bin dolar ila 1 milyon dolar arasında tazminat talep ediyor.

ABD ve Çin arasındaki ilişkilerde panda ekonomisi de etkili. Başkan Xi’nin 2013 yılında iktidara gelmesiyle birlikte, aradaki diplomatik ve teknolojik gerilimlerden dolayı ABD ve Japonya’ya panda gönderilmedi. Hatta bir pandanın, Çin’e dönmeden 2 ay önce ölmesi de ilişkileri kötüleştirdi.

ABD ve Çin ilişkisinde pandaların rolü

Pandalar bir bakıma Çin için birer diplomatik para birimi. Hatta, 2013-2021 yılları arasında Çin’in Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçisi olan Cui Tiankai, kendisinin ABD’de olduğu dönemde aslında ABD’nin iki Çin büyükelçisi olduğunu söylüyor. Biri kendisiyken diğeri de Ulusal Hayvanat Bahçesi’ndeki panda yavrusu.

Uzun yıllarda ABD’nin farklı hayvanat bahçelerinde Çin’den kiralanan pandalar yaşıyordu. ABD ve Çin arasındaki artan diplomatik gerilimden bu pandalar da etkilendi ve Washington’daki 3 dev panda ve Tenessee’deki bir dev panda 2023 yılında geri çağırıldı.

Kasım ayının ortalarında 25 yaşındaki Mei Xiang, 26 yaşındaki Tian Tian ve 3 yaşındaki yavruları Xiao Qi Ji, Smithsonian Washington’daki Ulusal Hayvanat Bahçesi’ne veda etti. 23 yıldır Washington’da yaşayan pandaların gidişi, son 50 yıldır pandalar üzerinden kurulan ABD-Çin dostluğunun sallantıda olduğunu gösterir nitelikteydi.

O tarih itibariyle ABD’de sadece Atlanta, Georgia’daki hayvanat bahçesinde yaşayan dört panda ülkede kaldı.

Gerilim arttı

Mei Xiang ve Tian Tian, 2000 yılında Washington’a gelmişti. 10 yıllık kiralama sözleşmesi tam 3 kez uzatıldı. 2020 yılında ise suni tohumlama yardımıyla ailenin yavrusu Xiao Qi Ji dünyaya geldi. Anlaşmanın uzatılması isteniyordu ancak bu girişimler başarısız oldu.

İki ülke arasındaki gerilim gittikçe arttı. ABD-Çin İş Konseyi’nin 2023 yılında üyeleriyle yaptığı bir anket gösteriyor ki üyelerin yüzde 34’ü son 12 ayda Çin’de planladıkları yatırımı durdurdu ya da azalttı.

Kasım 2023’te San Francisco'daki Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (Apec) konferansında bir araya gelen Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ve ABD Başkanı Joe Biden, yaklaşık 4 saatlik bir zirveye katıldı. Bunun sonucunda bir yakınlaşma potansiyeli de doğdu. Xi, hem iki ülkenin ilişkilerini iyi yönetmesi gerektiğine değindi hem de panndaların Amerikalılar arasındaki popülerliğine dikkat çekti.

Panda diplomasisi, 2024 yılı içinde tekrar oyuna girecek gibi görünüyor. Xinhua Haber Ajansı tarafından yapılan habere göre Çin, İspanya ve ABD ile yeni anlaşmalar yaptı. Çin’in 2003 yılından beri ABD’ye yeni panda kiralamamıştı.

Mayıs 2024'te Reuters'ta yayınlanan habere göre, Washington'daki Ulusal Zooloji Parkı, Çin'den iki yeni panda geleceğine ilişkin bir açıklama yaptı. Pandaların, 2024 yılı içinde gelmesi bekleniyor.

Pandaların popülasyonu

Çin, en son dev panda popülasyon araştırmasını 2014 yılında yaptı. Bu araştırmaya göre yabani panda sayısı 1.864 olarak kaydedildi. 10 yıl önce bu sayının 1.596 adet olduğu söyleniyor. Dev pandalar, 1990 yılından beri nesli tükenmekte olarak sınıflandırılıyordu. Ancak 2016 yılında bu ‘savunmasız’ kategorisine geçti.

İstatistikler, esaret altındaki pandaların sayısının 2002’den 2022 yılına 161’den 698’e çıktığını gösteriyor.

Türkiye’ye Çin'den panda geldi mi?

Çin’in panda gönderdiği ülkeler arasında Avustralya, Kanada, Almanya, Hollanda, Rusya, Tayvan, İspanya, Güney Kore, Tayland, Singapur ve Katar gibi ülkeler yer alıyor. Türkiye ise yok.

2000 yılında dönemin İçişleri Bakanı Saadettin Tantan, Çinli mevkidaşı ile yaptığı görüşme sonrasında, Çin’in Türkiye’ye de panda göndermek istediğini açıklamıştı. Bu isteğin, Çin’in Türkiye’ye verdiği önemi gösterdiğini söyleyen Tantan da karşılık olarak Sivas kangalı, Ankara keçisi ya da Van kedisinin Çin’e gönderilmesi gerektiğine yönelik açıklamalar yaptı. Ancak sonuç olarak Çin, Türkiye’ye panda göndermedi.