Güney Afrika, İsviçre'nin yapamadığını yapabilir: Tüm vatandaşlara gelir yardımı

Güney Afrika gelir eşitliği konusunda dünyadaki en kötü ülkeler arasında yer alıyor. Ülkede işsizlik oranı yüzde 30’un üzerinde seyrederken, nüfusun yüzde 0,1’ine denk gelen 35 bin kişi ülkedeki refahtan yüzde 30’dan fazla pay alıyor. Nüfusun yüzde 10’unun ülkedeki refahtan aldığı pay ise yüzde 90.

Güney Afrika hükümeti halkın yaşadığı fakirlik sorununu, evrensel temel gelir (universal basic income) modeliyle hafifletmek istiyor. Business Insider'da yer alan habere göre ülkenin en büyük partisi Afrika Ulusal Birliği, iki yıl içerisinde evrensel temel gelir modelini uygulamaya sokmak istiyor.

Evrensel temel gelir (universal basic income) nedir? Evrensel temel gelir, ülkede yaşayan tüm vatandaşlara herhangi bir ön kural olmadan belirli bir ödeme yapılması projesine verilen isimdir.

Evrensel temel gelir, bir zamanlar hayal olarak kabul edilirken özellikle pandemi dönemindeki yardım çekleriyle beraber meşruiyetini artırmaya başladı. Yapay zeka dönüşümüyle beraber ortaya çıkan işsizlik tehlikesi, gelişmiş ülkelerde evrensel temel gelir ödemelerinin daha fazla tartışılmasına neden oluyor.

Amerika Birleşik Devletleri’nde bazı eyaletlerde ufak destekler ya da Kenya gibi gelir eşitsizliğinin ve fakirliğin fazla olduğu ülkelerde karşılıksız yardımlar yapılsa da tüm topluma nakit para desteği henüz hiçbir ülkede uygulanmadı. Öte yandan ABD’deki destek ödemeleri başarılı olsa da bazı gruplar para dağıtılmasına karşı çıkıyor.

İsviçre 2016'da hayır demişti

Bu konuda ilk adımı atan İsviçre’de, 2016 yılında yapılan referandumda yüzde 77 oranında hayır oyu çıkmıştı. İsviçre’de yapılan referandumda, 18 yaşını geçmiş tüm yetişkinlere aylık 2500 İsviçre frangı, ayrıca ailelere çocuk başına 625 İsviçre frangı ödeme yapılması oylanmıştı. İsviçreliler herkese para verilmesinin toplum için kötü olacağını savunmuştu. Herkese ödeme yapılması nedeniyle gelir ve iş dengesinin bozulacağı ve ülkeye göçün artacağı öne sürülmüştü.

İsviçre'nin Lucerne kentinde 2023 yılında yapılan yerel oylamada kent sakinlerine nakdi yardım projesine de yüzde 69 oranında hayır oyu çıkmıştı.

Güney Afrika’da bu uygulamanın hayata geçmesi İsviçre’ye göre daha olası. İsviçre'de 2016 referandumunda yapılan oylama, hiçbir parlamenterden destek alamamıştı. Güney Afrika’da siyasi partilerin çoğu uygulamaya sıcak bakıyor.

İki yıl içerisinde yürürlüğe sokmak istiyorlar

ANC yaptığı açıklamada ise temel gelir desteği hibesini iki yıl içerisinde uygulamaya sokma konusunda kararlı olduklarını ifade etmişti. Ülkede 29 Mayıs’ta yapılan seçimlerde, ülkenin kurucu lideri Nelson Mandela’yla özdeşleşen ANC, 30 yılın en kötü seçim sonucunu elde etmişti. Birlik hükümeti kurabilmek için uğraşan ANC’nin siyasi temaslarında, temel gelir eşitsizliğinin ana gündem maddelerinden biri olması bekleniyor.

Johannesburg Üniversitesi’nin yaptığı bir çalışmaya göre, ülkenin çoğunluğu evrensel temel gelir ödemelerini destekliyor.

Güney Afrika ilk olabilir

The Guardian’da yer alan habere göre, Güney Afrika halihazırda açlık sınırının altında yaşayanlara 370 Güney Afrika Randı (640 Türk Lirası) destek ödemesi yapıyor. Nisan 2021’de Corona virüs destek paketi sonlandırılınca ülkede geniş çaplı gösteriler başlamıştı. Hükümet daha sonra destekleri geri getirerek protestoları sonlandırabilmişti.

Konuya ilişkin açıklama yapan İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch), sağlanacak evrensel temel gelir desteğinin yapılan diğer destek ödemelerini sonlandırmaması gerektiği uyarısında bulundu. Ülkede özellikle Apartheid yönetimini görmüş yaşlıların temel eğitimlerden uzak kaldığına ve bu nedenle birçoğunun karnını doyurabilecek bir işe sahip olmadığına dikkat çekildi.

Güney Afrika yönetimi, evrensel temel gelir modelini getirebilmek için yeni vergiler uygulamaya başlayabilir. Eğer plan hayata geçerse, Güney Afrika ulusal düzeyde bu uygulamayı gerçekleştirebilen ilk ülke olacak.